طرح جایگزینی عرقیات سنتی گازدار به جای نوشابه های غیرالکلی گازدار

طرح جایگزینی عرقیات سنتی گا ز دار به جای نوشابه های غیرالکلی گازدار

فهرست مطالب

خلاصه‌ای از گزارش طرح جایگزینی عرقیات سنتی گازدار ۱
بجای نوشابه‌های غیرالکلی گازدار ۱
کلیاتی در مورد نوشابه‌های غیرالکلی گازدار: ۹
تهیه گیاهان دارویی: ۱۲
گزارش طرح جایگزینی عرقیات سنتی گازدار با نوشابه‌های غیرالکلی گازدار ۱۵
۱-مقدمه ۱۵
۲- کلیاتی در مورد نوشابه‌های گازدار ۱۷
تاریخچه: ۱۷
مواد مصرفی در تهیة نوشابه‌های غیرالکلی گازدار: ۱۸
نوشابه‌های غیرالکلی گازدار: ۱۸
تقسیم بندی آشامیدنی‌ها بر اساس مواد اولیه و سایر مواد مصرفی ۱۹
آبهای آشامیدنی: ۱۹
آبهای درمانی: ۱۹
شیر بعنوان نوشابه (Milk drinks): ۱۹
نوشابه‌های گازدار از موادمصنوعی: ۲۰
نوشابه‌های گازدار از مواد گیاهی:‌ ۲۰
الف) عصاره‌ها: ۲۱
بررسی سایر مواد مصرفی در نوشابه‌های غیرالکلی گازدار: ۲۴
ب) آب: ۲۵
پ) مواد شیرین کننده: ۲۶
ت) اسیدهای خوراکی: ۲۹
ث) مواد رنگی: ۳۱
د) اسانسها: ۳۴
اسانس دارچین: ۳۴
اسانس لیمو: ۳۵
ذ) پایدار کننده‌ها: ۳۵
ر) امولسیون کننده‌ها: ۳۶
ز) مواد کافئین‌دار: ۳۷
طرز تهیه و ساخت نوشابه در کارخانه: ۳۸
۳- گیاهان داروئی ۴۱
الف- بررسی گیاهان ایران اعم از دارویی و غیردارویی توسط گیاهشناسان: ۴۱
ب- مناطق ایران از لحاظ رویش گیاهی: ۴۲
پ- جمع‌آوری گیاهان دارویی: ۴۳
معایب گیاهان دارویی خودرو یا وحشی:‌ ۴۴
محاسن گیاهان دارویی کشت شده: ۴۶
ت- کشت و تکثیر گیاهان دارویی: ۴۶
زمان  جمع‌آوری گیاه: ۴۷
سن گیاه: ۴۸
ث- خشک کردن گیاهان: ۴۹
۱- خشک کردن در هوای آزاد: ۴۹
۲- خشک کردن با حرارت مصنوعی: ۵۰
د- جدا کرن ناخالصیها: ۵۰
ذ- آسیاب کردن گیاه: ۵۱
و-تهیه عصاره جهت آزمایشات: ۵۱
۱- جمع‌آوری جهت تشخیص و تعیین نام علمی و تشکیل هر بار یوم: ۵۲
۲- جمع‌آوری به منظور انجام آزمایشات: ۵۳
۴- بررسی گیاهان تیره نعناع ۵۳
الف) گیاه شناسی تیره نعناع Labiate: ۵۳
اختصاصات تشریحی: ۵۴
ب) مرزه Satureia Hortensis: ۵۵
مشخصات گیاه شناسی:‌ ۵۶
موارد مصرف پزشکی: ۵۷
ترکیبات شیمیائی: ۵۸
پ- ریحان: ۵۸
خصوصیات گیاه شناسی:‌ ۵۹
محل رویش: ۶۱
موارد مصرف:‌ ۶۱
ترکیب شیمیایی: ۶۲
ت) پونه Mentha pulegium: ۶۲
خصوصیات گیاهشناسی: ۶۲
موارد مصرف پزشکی: ۶۳
ترکیب شیمیایی: ۶۳
ث) اسطوخودوس Lavandula Stoechas L.: ۶۳
مشخصات ظاهری: ۶۳
ترکیب شیمیائی:‌ ۶۵
خواص درمانی: ۶۵
ج) مرزنگوش Origanum majoranal.: ۶۵
مشخصات ظاهری:‌ ۶۵
ترکیبات شیمیائی: ۶۶
خواص درمانی و داروئی: ۶۶
چ) کاکوتی: ۶۶
خصوصیات گیاهشناسی: ۶۷
مواد مصرف پزشکی:‌ ۶۷
محل رویش: ۶۷
ح) آویشن: ۶۷
مشخصات ظاهری: ۶۸
محل رویش: ۶۸
موارد مصرف پزشکی: ۶۹
ترکیب شیمیائی:‌ ۶۹
تقلبات: ۶۹
ر) بادیان رومی: ۷۰
خصوصیات گیاهشناسی: ۷۰
خصوصیات میکروسکوپی: ۷۰
خواص درمانی: ۷۱
محل رویش: ۷۱
۵- بررسی گیاهان تیره جعفری ۷۲
الف- زیره سبز Cuminum Cyminum L: ۷۲
مشخصات ظاهری:‌ ۷۴
منطقه رشد و نمو: ۷۴
خواص درمانی و مصرف: ۷۵
مصرف: ۷۵
مشخصات اسانس: ۷۵
تقلب: ۷۶
ب- زیره سیاه Carm Carvi L.: ۷۶
خصوصیات گیاه‌شناسی: ۷۶
منطقه رشد و نمو: ۷۷
موارد مصرف و خواص درمانی: ۷۷
ترکیب شیمیائی: ۷۷
پ) شوید Anethum Graveolens L.: ۷۷
مشخصات ظاهری: ۷۸
محل رویش در ایران: ۷۸
خواص درمانی: ۷۸
ث- گشنیز Coiandrum Sativum: ۷۹
خصوصیات ظاهری: ۷۹
منطقه رشد و نمو: ۷۹
محل رویش در ایران: ۸۰
مصرف: ۸۰
۶- تیره پروانه داران ۸۰
الف- شیرین بیان Glychrrhiza Glabrat: ۸۰
مشخصات گیاه: ۸۰
محل رویش: ۸۱
خواص درمانی: ۸۱
ترکیب شیمیائی: ۸۱
۷- بررسی مهمترین گلهای دارویی ۸۲
مهمترین گلهای دارویی:‌ ۸۳
الف- گل بهار نارنج: ۸۳
محل رویش: ۸۳
ترکیبات شیمیایی اسانس: ۸۴
آب مقطر بهار نارنج: ۸۴
خواص درمانی بهار نارنج: ۸۵
ب- میخک: ۸۶
موارد مصرف: ۸۶
ترکیب شیمیایی: ۸۶
موارد مصرف اسانس میخک: ۸۷
پ- گل کاوزبان Borago officinalis L.: ۸۷
مشخصات ظاهری:‌ ۸۷
محل رویش: ۸۸
ترکیب شیمیایی:‌ ۸۹
خواص درمانی: ۸۹
آب مقطر گل گاوزبان:‌ ۹۰
ث- گل همیشه بهار Calendula officinalis L.: ۹۰
مشخصات ظاهری: ۹۰
ترکیب شیمیائی: ۹۱
خواص درمانی: ۹۱
مصرف داروئی: ۹۲
محل رویش: ۹۲
۸- بررسی عرقیات گیاهان داروئی ایران ۹۲
الف- مقدمه: ۹۲
ب- آب‌های مقطر دارویی (عرقیات): ۹۶
پ- تقسیم‌بندی عرقیات: ۹۶
الف- عرقیات طبیعی: ۹۷
عرقیات مصنوعی: ۹۷
ت- فساد آبهای مقطر دارویی: ۱۰۲
ث) تغییرات آبهای معطر در طی دوره انبارکردن: ۱۰۵
ج- آزمایش تعیین بازدهی عرقیات: ۱۰۵
تیرة نعناع: ۱۰۶
تیره جعفری: ۱۰۶
تیره نارنج: ۱۰۶
۹- بررسی اسانسها ۱۰۶
الف- تعریف اسانس: ۱۰۶
ب- طرز تهیه اسانس‌ها: ۱۰۸
پ) طرز تشخیص مواد موجود در اسانس: ۱۱۰
تین لایرکروماتوگرافی ۱۱۰
الف- طرز تهیه پلیت: ۱۱۰
ب- طرز نگهداری: ۱۱۰
ج) مکانیسم بالا رفتن حلال: ۱۱۱
نتایج آزمایشات: ۱۱۱
ترکیبات اسانس زیره سبز: ۱۱۱
د- آلفاپی نن و پی نن را سیمیک ۱۱۱
اسانس بهار نارنج: ۱۱۳
اساس بادیان رومی (آنیس): ۱۱۴
۱۰- استفاده از گیاهان در تهیه نوشابه ۱۱۵
الف- مطبوع کردن نوشابه با استفاده از گیاهان: ۱۱۵
کلیاتی در مورد نوشابه‌های غیرالکلی گازدار:
مواد تشکیل دهندة نوشابه‌های غیرالکلی گازدار عبارتند از: عصاره، آب، شکر، گازکربنیک، اسانس‌ها، مواد پایدارکننده،‌ رنگهای مجاز خوراکی و اسیدهای خوراکی.
نوشیدنی‌های غیرالکلی را برا اساس منشاء مواد اولیه بصورت زیر تقسیم‌بندی می‌کنند: آبهای آشامیدنی- آبهای درمانی- شیر بعنوان نوشابه‌های گازدار از مواد مصنوعی و نوشابه‌های گازدار از مواد گیاهی که نوع اخیر رایج‌ترین نوشیدنی در صنعت نوشابه‌سازی می‌باشد. این نوشابه ها از عصاره‌ها و اسانس‌های طبیعی گیاهی، به همراه فاکتورهای دیگر ساخت نوشابه تهیه می‌گردند. نوشابه‌هائی که از اسانس‌های طبیعی تهیه می‌شوند از نطر کمی، مقدار قابل توجهی هستند. اسانس‌های طبیعی مواد استخراجی از میوه‌ها و یا گیاهان رایحه‌دار مانند دارچین، زنجبیل و غیره می‌باشند.
عصاره را از میوه‌های رسیده سالم و توسط روشهای مکانیکی تهیه می‌کنند و یا از گیاهان خشک و پودر شده توسط حلال استخراج می‌نمایند.
آب مورد نیاز در صنعت نوشابه‌سازی، پس از انجام عملیاتی بر روی آب آشامیدنی شهر مورد مصرف قرار می‌گیرد. این آب باید بدون رنگ، شفاف، بدون بو و عاری از میکروارگانیزمها بوده و سختی آن بیش از ppm 300 نباشد.
در صنعت نوشابه‌سازی از مواد شیرین کننده مانند شکر، قند انورت دکستروز،‌‏ فروکتوز، شکر مایع و در بعضی موارد از مواد شیرین کننده مصنوعی استفاده می‌شود. در کشور ما استفاده از مواد شیرین کنندة مصنوعی مجاز نمی‌باشد. شکر مایع و سیروپ گلوکز با تکامل روش صنعتی هیدرولیز نشاسته اهمیت اقتصادی زیادی پیدا کرده‌اند. قند انورت نیز نوعی شربت شکر می‌باشد که در اثر حرارت دادن ساکارز در حضور اسیدها و یا آنزیم‌ها و تبدیل به گلوکز و فروکتوز تهیه می‌گردد. از شیرین‌کننده هایی که دارای ۴۲ درصد فروکتوز و ۵۱ درصد دکستروز می‌باشند نیز در صنعت نوشابه‌سازی استفاده می‌شود این مایع قندی در مقابل تخمیر میکروبی دارای مقاومت و قدرت بیشتری نسبت به سایر شیرین کننده‌ها در طول نگهداری و انبارداری  می‌باشد.
از مهمترین مواد شیرین کننده مصنوعی ساخارین، سیکلامات. گلوسین و چندین مادة ‌دیگر هستند. شیرینی سیکلامات ۶۰-۴۰ مرتبه بیشر از ساکارز می‌باشد ولی مصرف آن در سالهای ۱۹۷۰-۱۹۶۹ ممنوع شد.
جهت پایدارکنندگی نوشابه از اسیدهای خوراکی مانند اسیدتارتاریک،‌  سیتریک، لاکتیک، مالیک و فسفریک استفاده می‌‌شود. نوشابه‌هایی دارای بهترین ترشی هستند که اسیدیته آنها معادل ۲-۱ گرم اسید تارتریک در یک لیتر آب مقطر باشد. غلظت گاز کربنیک نیز در طعم‌ ترشی نوشابه موثراست.
رنگها بر اساس منشاء آنها به دو دسته رنگهای طبیعی و مصنوعی تقسیم می‌شوند. رنگهای طبیعی دارای سه منشاء اصلی معدنی (اکسید فریک)، گیاهی (کارامل) و حیوانی(کارمین) می‌باشند.
کارامل را بعنوان امولسیون کننده نیز میتوان مصرف نمود. اسانسهای معطر مانند میخک،‌ زنجبیل، دارچین، نعناع و دیگر مواد در نوشابه ممکن است معلق باشند. خاصیت امولسیون کندگی کارامل موجب می‌شود که فرآورده نوشیدنی بدون احتیاج به مواد امولسیون کننده دیگر از پایداری مناسبی برخوردار باشد. رنگهای مصنوعی در سه گروه آنیونی، کاتیونی و غیریونی تقسیم می‌شوند. در صرف مواد رنگی باید دقت شود که در مقابل اسیدی مقاوم بوده، تیرگی و  اثر طعمی نداشته باشد. امروزه در نوشابه‌سازی از اسانسها و سایر مواد طعم دهنده بطور وسیعی استفاده می‌شود.
در لیمونادها اسانسهایی با طعم انواع توتها،‌ گیاهان معطر،‌ زنجبیل و کنین و برای نوشابه‌های با عصارة کولا مواد رایحه‌دار مانند زنجبیل،‌ بهار نارنج،‌ هل و غیر استفاده می‌شود.
نگهداری و محافظت فرآورده‌های غذائی خصوصا نوشابه‌ها بدلیل قابلیت تخریب آن ضروری می‌باشد. در نوشابه‌ها تغییر رنگ، ویسکوزیته و رشد میکروارگانیزمها به مرور زمان صورت میگیرد. لذا در نوشابه‌های غیرالکلی گازدار از ترکیبات اسید بنزوئیک، اسید فسفریک بعنوان نگهدارنده استفاده می‌شود.
جهت تهیة ‌امولسیون‌های مواد خوراکی از جمله نوشابه از امولسیونهای گوناگون مانند استرا اسید چرب با پلی گلیسیرین‌ها،‌ منوگلیسیریدها،‌ دی‌گلیسیریدها و فسفاتیدها استفاده می‌شود. همه اینها براساس ساختمان هتروپلار دارای وجه مشترک در داشتن گروه‌های هیدروفیل و لیپوفیل می‌باشند.
مواد مؤثر کولا عبارتند از: کافئین و تئوبرومین. ماده موثر کولا محرک سیستم اعصاب می‌باشد.
تکنولوژی، تهیه و ساخت نوشابه‌های غیرالکلی گازدار شامل مراحل زیر می‌باشد:‌
الف- مخلوط کردن اجزاء تشکیل دهنده نوشابه
ب- افرودن آب گاز دارد
ج- شستن و استریل شیشه‌ها
د- بسته‌بندی کردن
هـ- سیستم کنترل
در مرحلة مخلوط کردن اجزاء، شربت شکر با غظت معین در دمای ۷۵ درجه سانتیگراد به مدت ۲۰ دقیقه پاستوریزه می‌شود. به این شربت عصارة اصلی، اسیدهای خوراکی، مواد رنگی، اسانس‌ها و مواد محافظت‌کننده اضافه می‌شود.
آب تصفیه شده پس از سرد شدن به قسمت کربوناتور هدایت می‌گردد کربنه کردن موجب گاز دار شدن و در نتیجه مطبوع و دلچسبت شدن نوشابه می‌گردد.
بطریها قبل از اینکه پر شوند باید تمیز و بهداشتی شوند. برای این منظور داخل و خارج بطری‌های نوشابه با محلول قلیایی و آب داغ شسته و سپس آب کشیده می‌شوند. و پس از پر شدن و دربندی، برچسب زده می‌شوند در انتها بطری‌های نوشابه بازرسی و کنترل کیفی می‌گردند.
تهیه گیاهان دارویی:
بررسی گیاهان ایران اعم از دارویی و غیردارویی توسط گیاهشناسان ایرانی صورت گرفته است. نمونه‌هایی از این گیاهان در موزه‌های گیاهشناسی انگلستان و فرانسه نگهداری می‌شود.
بطور کلی در ایران مناطق بسیار متفاوتی از لحاظ آب و هوا و از لحاظ رویش گیاهان وجود دارد. این مناطق به ۴ بخش تقسیم می‌شوند که عبارتند از:
۱- منطقة‌ فلات مرکزی
۲- منطقة هیرکانی
۳- منطقه زاگرس
۴- منطقه خلیج فارس
این گیاهان بصورت وحشی و یا کشت داده شده وجود دارند. هر دسته از این گیاهان چه خود رو و چه کشت داده، دارای معایب و محاسنی هستند. از مهمترین معایب گیاهان خودرو، پراکنده بودن آنها در سطح وسیع می‌باشد. در هنگام جمع‌آوری گیاهان وحشی نیابد کلیه گیاهان خودروی یک ناحیه را جمع‌آوری کرد، تا موجبات تکثیر گیاهان مفید در یک ناحیه فراهم گردد. در جمع‌آوری باید دقت کرد تا اختلاط گیاهان با گونه‌های مجاور و نیز آلودگی با ضایعات میکروبی پیش نیاید. زمان جمع‌آوری و سن گیاه نیز دارای اهمیت می‌باشند.
از محاسین گیاهان دارویی کشت شده، تکثیر در یک مساحت محدوده و سهولت دسترسی به آن می‌باشد. همچنین بالا بردن کیفیت و کمیت این گیاهان به راحتی امکان پذیر می‌باشد.
جهت کشت و تکثیر گیاهان دارویی عالی و پست هر کدام روشهایی بکار می‌رود. کشت گیاهان عالی توسط دانه، پیاز، توبرکول، ریزوم، قلمه‌زدن و پیوندزدن؛ کشت گیاهان پست بوسیله دستگاه زاینده و اسپروکوئیدی انجام می‌پذیرد.
پس از جمع‌آوری،‌ عملیات خشک کردن روی گیاه انجام می‌گیرد. خشک کردن در هوای آزاد، جهت خشکانیدن گیاهانی که حاوی اسانس می‌باشند، استفاده می‌شود. خشک کردن با حرارت مصنوعی در مورد گیاهانی که نیاز به شرایط کنترل شده بیشتری دارند بکار می‌رود. از مزایای این روش سرعت توقف فعالیت آنزیمها می‌باشد. خشک کردن در درجه حرارتهای پایین، با انجماد مولکولهای آب و خشک کردن در خلاء انجام می‌گیرد.
در مرحله بعد جدا کردن ناخالصی ها، به منظور عاری بودن گیاه از بیماریهای گیاهی و عدم اختلاط با گیاهان دیگر انجام می‌پذیرد. پس از اتمام مراحل فوق آسیاب کردن گیاه صورت می‌گیرد. از گیاه پودر شده عصاره و یا عرق تهیه می‌شود.
بررسی‌های انجام شده توسط محققین نشان دادکه برخی گیاهان از نظر عطر، طعم و خواص بیولوژیکی جهت تهیه نوشابه مناسب می‌باشند. گیاهانی نظیر بادرنجبوبه، مرزه، پونه‌،‌ اسطوخودوس،‌ مرزنگوش کاکوتی،‌ آویشن از تیرة نعناع، زیرة سبر، زیره سیاه، شوید و گشنیز از تیرة جعفری، شیرین بیان از تیرة پروانه داران، از میان گلیهای داروئی، بهار نارنج و میخک مناسب می‌باشند.
در ایران از گیاهان دارویی، جهت مصارف درمانی به صورت عرقیات با عصاره استفاده بعمل می‌آید مراکز تولید اسانس و عرقیات گیاهان دارویی در ایران: شیراز، میمندفارس، تبریز، کرمان،‌ کاشان و قمصر کاشان می‌باشد.
جهت نگهداری عرقیات باید آنها را در شیشه‌های کاملاً پر و به دور از نور و حرارت نگهدرای نمود. سترون کردن دستگاه تقطیر قبل از عمل با بخار آب کمک شایانی به حفظ عرقیات می‌کند.
عرقیات را از ۳ لحاظ می‌توان طبقه‌بندی نمود:
۱- تقسیم‌بندی از نظر طرز تهیه
۲- تقسیم‌بندی از نظر بو
۳- تقسیم‌بندی از نظر تعداد گیاهان بکار رفته
عوامل فیزیکی شیمیائی و عوامل بیولوژیکی از جمله عواملی هستند که باعث فساد عرقیات می‌گردند.
جهت تعیین بازدهی عرقیات، درصد اسانس آنها محاسبه می‌گردد، در این میان مرزه با ۱/۰ درصد اسانس و زیره سیاه با ۲۵/۲ درصد اسانس به ترتیب کمترین و بیشترین بازدهی عرقیات را در میان گیاهان مورد بررسی دارند.
جهت تهیة ‌اسانس از چهار روش استفاده می‌شود:
۱- آب
۲- آب و بخار
۳- بخار مستقیم
۴- استخراج توسط حلال
یکی از روشهای تعیین ترکیبات موجود د در اسانس، روش تین لایر کروماتوگرافی می‌باشد. در کروماتوگرام حاصله لکه‌هایی با Rf مختلف حاصل می‌گردد، که با مقایسه با نمونه‌های استاندارد، ترکیبات شناسایی می‌گردد.
گزارش طرح جایگزینی عرقیات سنتی گازدار با نوشابه‌های غیرالکلی گازدار
۱-مقدمه
در ابتدا لازم است بطور اختصار به بررسی وضعیت و موقعیت گذشته کنونی نوشابه‌سازی در ایران پرداخته شود.
تهیه و تولید اقسام شربت و نوشابه از قدیم الایام در ایران متداول بوده و اکثراً بطور خانی و بتدریج در سطح تجارتی در کارخانه‌ها مرسوم گردیده است. این نوشیدنی‌ها غالباً از عصارة میوه ها همراه با شکر و عرقیات معطر ساخته دشه و سپس با اقتباس از کشورهای خارجی و وارد نمودن آن، بصورت یک صنعت وابسته درآمد. تاریخچة این صنعت و ابسته بطور مشروح در گزارش وزرات صنایع و معادن ایران صنایع آشامیدنی و دخانیات ایران ۱۳۵۷ انتشار یافته است. خلاصة این گزارش بشرح زیر است:
در سالهای پس از جنگ جهانی، ساخت نوعی لیموناد و نوشابة دیگری بنام سینالکو در کارگاههای کوچ متداول گردید ولی این تولیدات به روش بهداشتی و در سطح کارخانه‌ای انجام نمی‌گرفت.
متاسفانه تولید و رشد نوشابه‌های صنعتی در ایران از همان زمان ابتدا با وابسته بودن آن به کشورهای خارج،‌ شروع شده‌ است و به مرور سرمایه‌داران جهت بدست آوردن هر چه بیشتر سود اقدام به احداث و تاسیس کارخانة دیگری در این مورد می‌نمودند. تا حدی که درحال حاضر اکثر قریب به اتفاق مردم ایران به مصرف این نوشابه‌های وارداتی عادت کرده‌اند و احتمالاً کمبود آن در بعضی موارد باعث ناراحتی آنها می‌شود.
مصرف نوشیدینهای غیر الکلی بطور سنتی و در قدیم الایام متداول بوده و بین فرهنگ هر منطقه روابط خاصی داشته است. این نوشیدنیها بصورت شربت و عرقیات متناسب با میوه‌‌ها و گیاهان  بومی هر منطقه بطور سنتی متداول بوده است.
پیدایش صنعت نوشابه‌‌سازی نه تنها منجر به کاهش تولید نوشیدنی‌ها و عرقیات گردید، بلکه وابستگی کشور را از نظر ورود عصاره به خارج تشدید نمود. بعلاوه مقدار زیادی ارز از این بابت از کشور خارج می‌شود. بهرحال در این مقطع از زمان که سرمایه‌ هنگفتی در این زمینه سرمایه‌گذاری شده است و ضمناً تعداد زیادی کارگر در این صنعت مشغول به کار می‌باشند، می‌توان این صنعت را در جهت تهیة‌ نوشابه‌‌هایی که امکان تهیة مواد اولیة آن در کشور موجود است سوق داد.
بدون تردید، تهیه و تولید نوشابه و نوشابه‌سازی با استفاده از مواد موجود خصوصاً گیاهان دارویی موجب توسعة صنایع کوچک و رشد و تقویت اقتصاد ملی می‌گردد.
در این زمینه استفاده از نیروهای انسانی در بخش کشاورزی و صنعتی موجب اشتغال بکار بسیاری از هم میهنان و استفاده از منابع طبیعی کشور می‌گردد.
در ادامة تحقیات وبررسی در مورد مواد مختلف جهت عصارة اصلی نوشابه شرایط زیر بعنوان اصلی‌ترین عوامل مورد نظر قرار گرفت:
۱- این ماده سمی نباشد.
۲- این ماده به میزان زیاد در کشور باشد یا امکان کشت آن در سطح وسیع وجود داشته باشد.
۳- تا حد امکان این ماده برای مردم ناآشنا نباشد.
۴- این ماده ارزان قیمت باشد.
۵- این ماده جهت ساخت نوشابه تکنولوژی پیچیده‌ای نداشته باشد.
۲- کلیاتی در مورد نوشابه‌های گازدار
تاریخچه:
درقرن ۱۶ میلادی بررس و تحقیق در مورد از چشمه‌های آب معدنی و کوشش برای تولید آبهای معدنی بطور مصنوعی توسعة‌ وسیعی پیدا کرد.
در سال ۱۷۷۲ فردی انگلیسی بنام Joseph priesly اولین مقاله خود را تحت عنوان «چگونه آب را با گاز مخلوط کنیم» انتشار دارد، ولی پیشرفت زیادی در این مورد نکرد سرانجام در سالهای ۱۸۰۹ –۱۸۰۷ برای اولین بار بنگاههای تولید و فروش آبهای معدنی (آب سودا) مصنوعی در امریکا تاسیس گردید.
در ادامة پیشرفت و ترقی این صنعت در سال ۱۸۱۸ فردی آلمانی به نام «دکتر فریدریش آدلف» که دارای موسسات تولید آب معنی بود، با استفاده از شربت میوة خالص و آب حاوی گازکربنیک نوعی نوشابة گازدار تهیه کرد و آنرا لیموناد نامید.
مواد مصرفی در تهیة نوشابه‌های غیرالکلی گازدار:
بشر از آغاز آفرینش خود برای رفع تشنگی و تامین نیاز حیاتی از آب استفاده میکرده است و برای قرنها،‌‌ آب تنها شکل نوشیدنی بوده است.
پس از آن در اثر پیشرفت و تکامل جوامع بشری،‌ سایر نوشیدنیها که عمدتاً منشاء گیاهی داشتند، بوجود آمدند.
امروزه در اثر پیشرفت صنایع غذایی خصوصاً نوشابه‌سازی انواع و اقسام نوشیدنیها تهیه و تولید می‌گردند.
نوشابه‌های غیرالکلی گازدار:
مواد تشکیل دهندة نوشابه‌های غیرالکلی گازدار عبارتند از: عصاره، آب، شکر، گاز کربنیک، اسانس‌ها، مواد پایدار کننده و احیاناً رنگهای مجاز خوراکی که بر حسب نوشابه متفاوت است. علاوه بر موادی که در بالا ذکر شد، اسیدهای خوراکی مانند اسیدسیتریک، اسیدفسفریک، اسیدمالیک و گاهی اسیدیتارتاریک و سیترات سدیم در بعضی نوشابه‌‌ها بکار می‌رود.
گاهی اوقات در بعضی از نوشابه‌ها از مواد تامپون، امولسیون کننده، روغنهای نباتی برای حالت ابری بخشیدن نوشابه، مواد کف زای خوراکی، کنین و مواد ضد کف نیز استفاده می‌کنند. بدیهی است کلیة مواد فوق در یک نوع نوشابه مصرف نمی‌شود.
تقسیم بندی آشامیدنی‌ها بر اساس مواد اولیه و سایر مواد مصرفی
آبهای آشامیدنی:
آب یکی از انواع نوشیدنیها محسوب می‌شود که اکثراً رایج‌ترین شکل نوشیدنی می‌‌باشد. آبـهای مدنی صنعتی و آبهای معدنی طبیعی نیز جـزء آبـهای آشامیدنی محسوب می‌شوند.
آبهای درمانی:
بیشتر منظور چشمه‌های آبگرم و معدنی است، معمولاً بدلیل املاح فراوان دارای اهمیت زیادی در درمان بیماریهای مختلف می‌باشند. گاهی  در صورت تجویز پزشک آب چشمه‌‌های فوق مورد استفادة خوراکی نیز قرر می‌گیرد.
شیر بعنوان نوشابه (Milk drinks):
نوشیدنیهای دیگری که از زمانهای قدیم مورد استفاده قرار میگرفته مایعاتی با منشاء شیر بوده است. این نوشیدنیها مخلوطی از شیر کامل، شیر چرخ شده یا شیر چربی گرفته می‌باشند که در حقیقتت بصورت شیر مخلوط با افزودنی‌های ته نشین شونده مانند کاکائو، شکلات و غیره و یا با افزودنی‌های غیر ته نشین شونده مانند آب میوه تهیه می‌شوند. علاوه بر این نوشابه‌های گازدار  تولید از شیر که در اثر تخمیر طبیعی و یا آمیختن با گاز کربنیک می‌باشند، بسیار رایج هستند. این نوشابه‌ها از شیر ترش و یا  ماست تهیه می‌شوند (دوغ). در کشورهای آنگلوساکس مصرف این نوشابه‌ها
“Flavored milks” ، Fruit Flavored milks فراوان و متداول است.
نوشابه‌های گازدار از موادمصنوعی:
همانطور که قبلاً اشاره شد نوشابه‌های صنعتی بسته به منابع اولیه دارای انواع مختلفی هستند. در تهیة‌ این نوع نوشابه‌ها از اسانسهای مصنوعی و مواد رنگی استفاده می‌شود.
مصرف، اسانسهای مصنوعی، مصنوعی، تماماً یا قسمتی از آن معمولاًبه منظور طعم‌دهندگی بهتر می‌باشد همچنن از اسیدهای خوراکی نیز به این منظور استفاده می‌کنند.
نوشابه‌های گازدار از مواد گیاهی:‌
رایج‌ترین شکل نوشیدنی در صنعت نوشابه‌سازی، نوشابه‌هایی هستند که از عصاره‌ها و اسانسهای طبیعی گیاهی با شکر خالص و یا شکر مایع و همچنین اسیدهای خوراکی با آبهای گازدار و یا آبهای آشامیدنی دیگر ساخته می‌شوند و عملاً غیرالکلی می‌باشند. برای ساخت نوشابه‌ عصارة میوه را توسط شکر بصورت سیروپ میوه مقاوم کرده و یا آب میوه غلیظ و کنسرو شده (آنزیمهای آن غیر فعال شده) را با عمل تبخیر (به ندرت هم با روش یخ زدن) به   تا   حجم اولیه میرسانند. چون کارخانجات نوشابه‌سازی باید در تمام سال از ذخایر عصاره‌های نوشابه‌ بتوانند استفاده کنند (به علت فصلی بودن برداشت محصول و هزینة زیاد تهیة عصاره) معمولاً برای کنسرو کردن به آنها اسید فریک (حداکثر ۲۵/۰ درصد) اسید بنزوئیک (۵/۱ درصد) یا استرهای آن اضافه می‌کنند.
آب میوه و کنسانتره‌های آن (غلیظ شده) در مقابل اسانس‌های مصرفی (لیمونادها) دارای محاسن زیر می‌باشند:
۱- غنی از ویتامین‌ها و سایر مواد مهم از نظر تغذیه‌ای هستند.
۲- حاوی رنگهای طبیعی هستند.
نوشابه‌هایی که از اسانس‌های طبیعی تهیه می‌شوند نیز از نظر کمی، مقدار قابل توجهی هستند.
اسانس‌های طبیعی مواد استخراجی (Extract) از میوه‌ها مانند مرکبات و یا قسمتی از گیاهان رایحه‌دار مانند زنجبیل، دارچین و غیره می‌باشند.
این اکتسراکت را توسط تقطیر Destilation،‌ پرکولاسیون perculation و یا دیژسیون Digestion با حلالهای اختصاصی تهیه می‌کنند.
الف) عصاره‌ها:
عصاره را از میوه‌های رسیده و تازه توسط روش مکانیکی تهیه می‌کنند با عصارة غلیظ شده یا همان عصارة اولیه نوشابه ساخته می‌شود. از میوه‌های تازه پرس شده عصاره‌ای بدست می‌آید که امکان نگهداری آن خیلی کمتر از خود میوه‌ای است که عصاره را از آن تهیه کرده‌اند.
در این عصاره مواد خیلی سریع تغییر حالت داده و در نتیجه موادی مانند الکل و اسیدلاکتیک در اثر  وجود قندها و اسیدهای موجود ( اسید مالیک ) و فعالیت‌های تخمیری و باکتریولوژیکی ایجاد می‌شود. از این نظر وظیفة تصفیة عصاره‌ها (که امروزه برای آن دیگر مشکلی وجود ندارد) این است که از اثرات مضر و میکروارگانیزمها (مخمرها، قارچها، کپک‌ها ، باکتریها) جلوگیری کند. بطوریکه بلافاصله پس از تهیة‌ عصاره این کار به دقت انجام می‌گیرد، زیرا ممکن است عصاره تازه دارای مقدار زیادی از میکرو ارگانیزمهای نامبرده باشد. اکثر عصاره‌های در اثر اکسیداسیون آنزیمی سریعاً تغییر رنگ داده و طعم خود را از دست می‌دهند. از این روی از نظر شیمی تکنولوژی، دقت در جلوگیری از اکسیداسیون واکنشهای تغییر رنگ غیرآنزیمی (واکنش میلارد) و نیز واکنش با یون‌های فلزات مانند آهن،‌ مس و غیره ضروری بنظر میرسد.
تهیة عصاره توسط دستگاههای مدرن بطور مختصر شامل مراحل زیر است: شستشو و جدا کردن میوه‌ها، خرد کردن یا آسیاب کردن، تصفیه و یا صاف کردن در ماشیها و سانتریفوژها، فرمانته کردن، حرارت دادن،‌ صاف کردن،‌‌ تغلیظ کردن و بالاخره نگهداری در مخازن بزرگتر و در شرایط خاص.
ذرات خرد و له شده میوه در عصاره موجب تغییرات فیزیکی و شیمیائی شده و در طعم و مزه، شفافیت و پایداری عصاره ایجاد اختلال می‌کند.
بدین منظور پس از آبگیری، عصاره را از یک صافی پارچه‌ای رد می‌کنند. معمولاً در کارخانه‌ها میوه آسیاب یا رنده شده را در پارچه‌ای پوشانده و در منگنه‌ای که با نیروی هیدرولیکی کار می‌کند، می‌فشارند.

(((برای دانلود کلیک کنید )))